Husein Tokić: Jugoslovenstvo kao sh agresija
U Evropi ne postoji narod, poput Bošnjaka, koji je toliko sudbinski ovisan od političkih tokova i znakova, a da je toliko politički obespismenjen, mlohav i trohav. Otud se politička publicistika u Bošnjaka doima kao subverzija u kulturalnim tokovima, gdje je odveć nametnuta zakonomjernost po kojoj je stupanj političke i svake druge izgubljenosti Bošnjaka ovisan od stupnja njihove političke nepismenosti. Za političku publicistiku Huseina Tokića niko nije zainteresiran, pa ni sam bošnjački narod, koji je (pre)odgojen da vjeruje kako je imanje stava konflikt za rogatim, pa je mudrije ići krajem i gledati pridase. Husein Tokić se upravo bavi analizom sistema koji je proizveo bošnjačku autodestrukciju, kao krajnji produkt tog stoljetnog velikosrpskog genocidnog nastojanja da se zatre trag bošnjačkom postojanju. To nestajanje jednog naroda i jedne zemlje danas se realizira principom samosagorijevanja, a što podrazumijeva ignoriranje ili stigmatziranje autora, poput Huseina Tokića, koji ukazuju kako je genocid nad Bošnjacima složen i ustrajan sistem velikosrpskog, ali i velikohrvatskog, zločinačkog pothvata.
Husein Tokić je jedan od onih autora koji se u periodici pojavljuju povremeno, sa radovima čija se smisaona struktura toložila, zrila, tesala, da bi u jednom momentu bila pretočena u tekst. Zbog toga se Tokićevi politički eseji doimaju zgusnuti, uprkos širini znakova i uglova iz kojeg se određena tema promatra. Husein Tokić nije poslom vezan za pisanu riječ, ali je već dvadesetak godina publicistički aktivan, u onoj mjeri koja njemu pogoduje da se s vremena na vrijeme oglasi i zabilježi svoja istraživanja i promišljanja. Takav ritam ostavlja mu mogućnosti da mnoge pojave vidi temljitije, i drukčije, a što njegove tekstove čini posebnim.
U rukopisu pod naslovom „Jugoslovenstvo kao sh agresija“ Husein Tokić objavljuje deset srodnih političkih i kulturalnih eseja, koji nastupaju kao cjelina u odnosu na mehanizam jugoslovenskog odgajanja genocida nad Bošnjacima. Za Tokića je „jugoslovenstvo“ tek kamuflaža srboslavenske genocidne suštine, koja se muslimanskoj merhametli svijesti prikazuje kao utočište i zaštita.
U eseju „Njegoš, jugoslovenstvo i krv“, Tokić u širokom historijskom luku, od agrarnih reformi putem kojih je otimana bošnjačka zemlja, do genocida u Drugom svjetskog ratu u kojem je pobijeno između osam i deset posto bošnjačog naroda, razmatra Njegoševu genocidnu poetiku, involviranu u tri jugoslovenske etape, od kojih ona posljednja nastupa bez maski i ograda. Tekst koji je objavljen u periodici 1992. Tokić dopisuje kroz formu „bilješki i dopuna“, kritički razmatrajući činjenicu da se „Bošnjaci ni do danas nisu naučno odredili spram Njegoševe fašističke platforme“.
U eseju markesovskog naslova „Batal u bosanskom sahatu“, Husein Tokić piše potakut licemjerjem ratnih pregovora u Ženevi, i uočava obrazac koji će bosansku stvarnost pratiti bezmalo dvije decenije poslije, a to je onaj šablon o „tri zaraćene strane“, gdje je „najveći krivac onaj tko se bije sa dvije“. Tekst je pisan u februaru 1993. i zanimljivo je pratiti sa koliko je lucidnosti autor još tada uočio dvoličnost hrvatske politike prema BiH i Bošnjacima. On navodi čitav niz ilustracija koje pokazuju ružan odnos prema bošnjačkoj žrtvi i bosanskoj tragediji, što u cjelini ima dimenziju „političkog prostituisanja oko pomoći BiH“. I u ovom tekstu se uočava Tokićevo umijeće organizacije materijala – da o jednoj temi piše iz različitih uglova, sa mnoštvom ilustracija i malih digresija, što tekstu daje ekspresionistički ritam, u skladu sa neizvijesnim ratnim vremenom.
U tekstu sa nadnaslovom „Nad odrom jugoslovenstva“, i pod naslovom „Kraj ubijanja Bosne“, dolazi do izražaja autorova eruditivnost, poznavanje mnoštva historijskih činjenica, odakle proizilazi taj slojevit i dubinski pogled na problem koji se obrađuje. Tokić piše o državotvnornoj genezi Bosne i Hercegovine, o preplitanju historijskog kontinuiteta sa različitim interesima koji su podupirali opstojnost bh. državnosti, te razobličava tezu o „ničijoj BiH (koja je) trebala opstojati u političkom smislu kao ideološka potvrda jugoslovenskog internacionalizma“.
U četvrtom eseju pod naslovom „Tito i Bošnjaci“, Husein Tokić se bavi fenomenom bošnjačke opsjednutosti kultom ličnosti jugoslovenskog predsjednika Tita, i to kroz jednu suptilnu ironiju (“Da nije bilo Jože bošnjački narod ne bi znao šta je fašizam ni antifašizam“ i „da nije bilo njega ne bi bilo ni Bosne ni Muslimana“, niti bi Muslimani eto završili škole…). On se zalaže za nepristrasnu valorizaciju Titove uloge spram Bosne i Bošnjaka, te otvara nekoliko pitanja koja bacaju drukčije svjetlo ne samo na kompletan period Titove vladavine, već i na tu bošnjačku opsjednutost iluzijom jednakopravnosti, koja se u doticaju sa realnošću i činjenicama očitava, u najmanju ruku, kao mentalni problem.
Naredna dva eseja, pod naslovom „Tito i bošnjačka šizofrenija“, odnosno, „Bošnjački pogled unazad: Odgovor bratu A. Kos-ovcu“, djeluju kao razrada ili nastavak prethodnog. U prvom tekstu se čak ponavljaju i kompletne rečenice iz prethodnog („Da je Tito priznao Bošnjačku-Bosansku naciju sa historijskim faktima ove bi ekspoziture vjerovatno i nestale za perioda njegove apsolutističke vladavine.“) Tokićeva poruka je ista – da je Tito na račun Bosne i Bošnjaka mirio, a zapravo držao u mirovanju, dva velikodržavna projekta. Drugi tekst je polemički odgovor na reakciju koja je u savremenim titoističkim krugovima u Sarajevu izazvana tekstom „Tito i bošnjačka šizofrenija“ (2005.). Autor nam se predstavlja kao osebujan polemičar, koji vješto aludira na „kosovsko“ (kontraobavještajna služba JNA) porijeklo odbijanja da se titoizam i jugoslovenizam uoče kao negativni faktori u bosanskom razvoju i bošnjačkoj opstojnosti. Tokić analizira jugoslovenstvo kao sredstvo za anacionalizaciju BiH, koja je zahvatila samo Bošnjake, kod kojih su – „danas prisutni recidivi jugoslovenstva u formi bošnjačke nacionalne šiozofrenije“. Tokić inspostira jednu novu tezu – da je Titovo jugoslovenstvo sve jugoslovenske narode vratilo sebi, i ojačalo unutar svojih okvira (npr. „Jugoslovenstvo je vratilo crnogorskom Crnogorce.“), a da je Bošnjake raspršilo u anacionalna i ateistička bespuća. Autor kritički posmatra insistiranje na zakonomjernosti između jugoslovenstva i bosanstva, te nedvosmisleno poručuje da su – „bosansko društvo, Bošnjaci i Bosanska Država stariji od svih formi jugoslovenstva, pa i Titinog“. Ujedno, Tokić razmatra te zamjene teza i poturanja optužbi da je – biti protiv jugoslovenstva, ili komunizma, isto što i biti protiv antifašizma. Za njega su „komunizam i fašizam i ideološki antifašizam ortodoksne forme vladavine bizantizma“. Tokićeva poenta je u diferencijaciji „ideološkog antifašizma“, onoga koji je korišten za tovljenje titoističkog, jugoslovenskog režima, u odnosu na izvorni antifašizam u Bošnjaka i u bosanskog društva.
I u narednom tekstu, ponajdužem u ovoj knjizi, u kome se bavi Ivom Andrićem, Tokić piše o odnosu između jugoslovenstva i bosanstva. On veli da se „jugoslovenstvo uvijek pokazalo kao prikrivena agresija na bosansko društvo“, a u kontekstu te teze kritički razmatra stavove po kojima je Andrić kulturološko vezivo bosanskog društva. Autor se osvrće na nekoliko vladajućih mišljenja o Andriću, iza kojih se skriva srpski ili hrvatski nacionalizam, za račun kojeg se Bošnjacima potura andrićevska verzija lažnog zajedništva. Tokić zadire u genezu mržnje prema Bošnjacima, poziva se na Garašaninovo „Načertanije“, te na odslik tog genocidnog programa u utemeljavanju političkog hrvatstva u Bosni. Andrićevu programsku pojavnost Tokić razmatra u širokom historijskom luku, čime njegov esej dobija poststrukturalističke karateristike, jer književno djelo razmatra u historijskim uvjetima u kojima je nastalo, te usmjereno ka historijskim ciljevima za koje djeluje. Nakon ilustrativnog prolaska kroz bosansku povijest i svekolike progone i pljačke bošnjačkog naroda, Tokić piše o umjetničkom profilu bosanskog nobelovca Ive Andrića, podrazumijevajući da istinska umjetnost ne može biti obuzeta mržnjom, jer je to onda negacija same umjetnosti. Tokić Andrićevo djelo definira kao – „ideološko jugoslovenstvo“. Pozivajući se na historijske činjenice, kao i na esej Muhameda Filipovića iz 1967. godine „Bosanski duh u književnosti – šta je to?“, Tokić replicira „ikonama ideološke književnosti“ u dejtonskoj Bosni, odakle se djelo Ive Andrića nastoji izdići na pijedestal duhovne vertikale bosanske opstojnosti. Za njega su ovakvi kulturalni proizvodi, u koje spada niz epigona „ideološkog antifašizma“, u funkciji potiskivanja onog istinskog antifašističkog kredibiliteta bošnjačkog naroda, koji je – „kao žrtva na trećini Bosne preživio učinke ideološke književnosti i umjetnosti“. U ovom složenom eseju, prepliću se historijske činjenice i kulturalni utjecaji, i tvore slike izvorne, odnosno sintetičke Bosne. Esej je obogaćen bilješkama na kraju teksta, koje dodaju nove slojeve značenja na okvirni tekst o Ivi Andriću, kao najisturenijoj figuri u projektu jugoslovenizacije, a zapravo debosnizacije Bosne i bosanskog ideniteta.
Naslovni esej „Jugoslovenstvo kao agresija – sh manipulacija bosanskim društvom“ sublimira teze koje su iznesene u prethodnim tekstovima, posebno u pogledu definicije „ideološkog antifašizma“, odnosno „Titovog jugoslovenstva“, koji u – „bosanskoj državi pothranjuju dva razarajuća projekta bosanske države“, budući da su „ustaštvo i četništvo u direktnom (fizičkom) srazu samo u državi Bosni i bosanskom društvu, a da kao unutarnji neprijatelji ne bi mogli egzistirati sami po sebi (…) bez ove prisutne treće ideologije“. Ispod ovog generalnog okvira, Tokić analizira nekolike procese usmjerene ka disoluciji bosanske države i njenih izvornih vrijednosti. U tom smislu zanimljiva je analiza lažnih bosanskih dušebrižnika koji u ime jugoideološke, velikosrpske-velikohrvatske vladavine Bosnom, falsificiraju srednjevijekovnu historiju Bosne, pa i ulogu franjevaca, te vrijeđaju i progone one rijetke bošnjačke intelektualce koji se još bore za očuvanje autentičnih historijskih istina (npr. napadi na M. Filipovića, Dž. Jahića, I. Pašića, Dž. Latića, i dr). Tokić i ovom prilikom svoje teze potkrjepljuje mnoštvom historijskih podataka, a na kraju ponovo donosi veoma zanimljive „bilješke i dopune“.
U pretposljednjem tekstu u knjizi, pod naslovom „Esej-jada i kmetijada o Tunji Malom i Marku Velikom“, Husein Tokić na konkretnim primjerima, uz citate i britku logiku, u zanimljivoj formi teksta, razobličava Marka Vešovića, faraona dejtonske jugoideologije, koji je od režimskih medija nametan kao mjera multietničnosti, bosanstva i patriotizma, a zapravo je riječ o teškom nacionalisti i mrzitelju Bosne i Bošnjaka. Ovaj esej nedvosmisleno objašnjava porijeklo teških uvreda koje je Marko Vešović iznosio na obraz i čast akademika Filipovića, pokazavši da se ne radi o iracionalnoj mržnji, već o proračunatoj namjeri diskreditacije ovog velikog akademskog autoriteta u Bošnjaka. Pozicija sa koje nastupa Vešović (u istoznačnoj pratnji Ivankovića, para Lovrenovića i „ponekog iskompleksiranog bošnjačkog jugoideološkog kladića“ ide za logikom negiranja bosanske autohtonosti putem jugoideološkog formulara, a u drugom talasu, za blokadom bošnjačke pameti koja zbog svoje odanosti bosanskom duhu treba da po svaku cijenu prihvati jugoideološku verziju bosanstva. Ovu suštinu probema Tokić je definirao ovako: „Sarajevski multikulturalni intelektualni lonac instalira tezu o mogućnosti Bosne samo u okviru jugoslovenstva a posebno zadnje kao ideološkog antifašizma. Time se potire historijska istina da je svaki oblik jugoslovenstva agresija na Bosnu i bosansko društvo“. I ovaj tekst donosi veoma bogate bilješke, većinom historiografske, iz kojih se vidi širina Tokićevog analitičkog objektiva.
Posljednji tekst u knjizi je prikaz knjige pripovjedaka srebreničkog pisca Mirsada Mustafića „Daleko je sine Srebrenica“, čija se zaključna funkcija u knjizi može tumačiti na simboličnoj razini, kao pomen srebreničkog genocida, te vječne uspomene, opomene i putokaza za bošnjački narod, a u odnosu na sve druge silnice koje nastoje odvratiti Bošnjake od jedinog mogućeg načina da se opstane – da se pamti i da se u tom pamćenju jugoslovenstvo prepoznaje kao pseudonim srpsko-hrvatske agresije, a da se s druge strane vjeruje u bosanstvo, kao civilizacijski izraz bošnjačke volje da se živi u toleranciji, antifašizmu i jednakopravnosti.
Husein Tokić je ovom knjigom otvorio važno pitanje uspostavljanja razlike i granice između nametanja jugoslovenskog multietničkog, a zapravo velikosrpskog i velikohrvatskog obrasca Bosni i Bošnjacima, i negiranja izvornog, stoljećima građenog, bosanskog multietničkog pravila, neovisnog od ma kakvog jugoslovenstva, „ideološkog antifašizma“, „bratstva i jedinstva“ i sličnih srpsko-hrvatskih derivata. Danas Bosnu razgrađuju u ime tog jugoslovenskog bosanstva, a zapravo srpsko-hrvatskog ovladavanja dejtonskom državom, u kojoj Bošnjaci treba da povjeruju kako nema Bosne ako njome neće vladati to lažno bosanstvo, koje ima zadatak da Srbe i Hrvate ustoliči kao vladare, a Bošnjake kao podanike i građane drugog reda. Upravo ovo pitanje, kojim se bavio Husein Tokić u nizu eseja, sa stotine živopisnih argumenata i ilustracija – prvorazredno je pitanje demokratskog i antifašističkog kredibiliteta dejtonske Bosne i Hercegovine. Zbog toga je njegova knjiga „Jugoslovenstvo kao sh agresija“ važna za razumijevanje traumatiziranosti i izopačenosti dejtonskog društva i vladajućeg poretka, kao i za otpor prema silama koji teže hegemonističkom prisvajanju bh. teritorije, a po cijenu (samo)uništenja bošnjačkog naroda. Tokićeva knjiga jasno označava složen zločinački sistem koji putem kulturalnih proizvoda, političke strukture i karaktera svojih ciljeva, teži genocidnom preoblikovanju identiteta jedne zemlje i jednog naroda, i otud je ova knjiga istovremeno i dijagnoza i lijek protiv prijetećeg trijumfa zločina u Bosni i Hercegovini.
mr. sc. Fatmir Alispahić
7. april 2011.