Iza velikodržavnih projekata Srbije i Hrvatske stoji ideja genocida nad Bošnjacima, a iza opstanka Bošnjaka stoji ljudsko pravo na život i dostojanstvo.
Svaki genocid, pa tako i genocid nad Bošnjacima, temeljen je na ideološkim konstruktima mržnje i uvjerenja da određeni narod treba pobiti, raseliti ili raznaroditi, odnosno istjerati iz identiteta. A kako je činjenje genocida uvijek čin kolektivnog zločina, kojeg izvode organizirane vojne snage, to podrazumijeva i mehanizme pripreme kolektivne svijesti za činjenje zločina. Šta je to što je pripremilo kolektivno srpstvo za činjenje i toleriranje genocida nad Bošnjacima? Koji su to mehanizmi putem kojih je genocidizam prema Bošnjacima izdignut na nivo svesrpskog nacionalnog interesa?
Koliko god se u slučaju velikosrpske genocidne agresije nastojao zločin individualizirati – a što nije bio slučaj sa odgovornošću njemačke države i društva za holokaust – mi nemamo pravo previdjeti činjenice koje svjedoče da je srpsko društvo, oličeno u srpskim institucijama institucijama (a ne srpskim pojedincima!), projektovalo genocid nad Bošnjacima. U djelovanju Udruženja književnika Srbije, Srpske pravoslavne crkve, napose, Srpske akademije nauka i umjetnosti, nema nikakvog individualizma, već se radi o institucionalnoj projekciji genocida. A ta projekcija je putem medija dolazila do kritične mase Srba koji su postali spremni da čine ili podržavaju genocid nad Bošnjacima, ili da o njemu šute. Nećemo otvarati razloge u ime kojih se velikosrpski genocid nastoji tumačiti u individualnoj, a ne u kolektivnoj prizmi, da li je to cijena pomirenja ili zaborava, ali hoćemo predstaviti činjenice koje nepobitno dokazuju da je genocid nad Bošnjacima bio – a zbog postojanja Republike Srpske i ostao – rezultat sistema i srpskih nacionalnih projekcija.
Odgajanje genocida
Velikosrpska ideja genocida nad Bošnjacima ima desetine hiljade pisanih tragova, i ne radi se o nečemu što je nacionalistički košmar u glavi nekog primitivnog zločinca, već jer riječ o dokumentima iza kojih već gotovo 170 godina stoje najumniji Srbi i najvažnije srpske institucije. Ideološka maternica ovih pisanih tragova bila je u „Načertaniju“ Ilije Garašanina iz 1844. i u „Srbi svi i svuda“ Vuka Karadžića iz 1849., potom „Homogena Srbija“ Stevana Moljevića iz 1941., napose, u Memorandumu Srpske akademije nauka i umjetnosti iz 1986. godine. Ovi dokumenti su obrazovali i nadgrađivali ideološku mrežu plana za „sve Srbe u jednoj državi“, koji podrazumijeva negaciju Bosne i Hercegovine i njenog najbrojnijeg naroda. Ovi politički tekstovi imali su književnu, doživljajnu podršku, naročito u Njegoševom „Gorskom vijencu“ i u djelima Ive Andrića. A ta facinacija Andrića Njegošem najbolje se očituje u Andrićevom eseju „Njegoš kao tragični junak kosovske misli“, o kome je Muhsin Rizvić zapisao sljedeće: „(…) A izostanak razlikovanja i izuzimanja slavenskih muslimana iz toga historijskog kompleksa Turaka kao probljivača i neprijatelja, i njihovo podrazumijevanje pod turskim nacionalnim imenom, značilo je nametanje „turske kosovske krivice“ i na njihova leđa i političku prijetnju prema savremenim Bošnjacima, njihovo izuzimanje iz srpskojugoslovenske zajednice, i stavljanje izvan ljudskih prava i zakona.“
Kao što su časopisi poput crnorukaškog „Piemonta“ iz 1915. pripremili javnost za zločine nad Bošnjacima nakon Prvog svjetskog rata, tako su i časopisi poput „Srpskog glasa“, koji je od 1938. izdavao Srpski kulturni krug, trasirali ideologiju Četničkog ravnogorskog pokreta, a time i genocid nad Bošnjacima. Te tragove ideologije genocida moguće je pratiti i u četničkim listovima „Vidovdan“ i „Ravna Gora“.
Ako prikrivanje zločina znači njegovo toleriranje, a time i podstrekavanje, onda je odnos komunista prema genocidu nad Bošnjacima u Drugom svjetskom ratu u cijelosti bio neka vrsta odgajanja zločinca, ali i odgajanja žrtve. Znamo da je ubijeno 103.000 Bošnjaka, ili 8,1 odsto od ukupne populacije, čime su Bošnjaci narod koji je, nakon Jevreja, procentualno najviše stradao u Drugom svjetskom ratu. Ali, izuzev usmenih predanja, Bošnjaci nisu mogli ništa saznati o svome stradanju, jer genocid nad Bošnjacima ne samo da nije tekstualiziran u vladajućoj historiji, već se budno vodilo računa da bude prekriven šutnjom i zaboravom. A jedan od načina da se zatre bošnjačko sjećanje i osjećanje identiteta bio je progon bošnjačkih intelektualaca. Progoni Bošnjaka u komunističkom periodu će se nastaviti specijalnom vrstom rata, tako što će bošnjački komunisti, za račun velikosrpske ideologije, progoniti bošnjačku inteligenciju, kao što je slučaj sa procesom 1983. godine. U cijelom toku jugoslovenskog vremena mogu se čitati oblici negacije bošnjačke, a time i bosanske posebnosti, koji su praćeni represivnim pritiscima. Sjećamo se afere oko eseja Muhameda Filipovića „Bosanski duh u književnosti – šta je to“ iz 1967. godine. Čini se da su pripreme za najtragičniju etapu genocida nad Bošnjacima od 1992. do 1995. počele sa ustanovljavanjem onih propagandnih konstrukcija koje će koristiti velikosrpski sistem 90-tih godina.
Sa objavljivanjem antimuslimanske knjige „Parergon“, u nastavcima, u „Oslobođenju“, počev od 6. avgusta 1979, komunističkog književnika Derviša Sušića, u kojoj on i po vjerskim i historijskim osnovama stigmatizira Islamsku zajednicu, bit će promovirana ona velikosrpska politika problematiziranja svega muslimanskog, a na kojoj će se u narednoj deceniji pripremati ambijent za genocid nad Bošnjacima. Sušić to, naravno, nije mogao znati, ali kada sa historijske distance posmatramo kontinuitet velikosrpske antimuslimanske propagande, onda uočavamo da je taj proces započet sa „Parergonom“. Kako piše Smail Balić, u „Parergonu“ je – „globalno uloga hodža (muslimanskih duhovnika) prikazana opasnom i protudržavnom“, a upravo je to onaj obrazac oko kojeg će velikosrpska propaganda ubjeđivati domaću i međunarodnu javnost u nužnost srpske odbrane od „panislamista“.
Bilo je to vrijeme kada su se bošnjački autori oprezno upuštali u polemike sa eksponentima komunističkog režima, pa u tom svjetlu treba cijeniti reakciju Hilme Neimarlije na pojavljivanje „Parergona“, koju je objavio već u septembru 1979, u glasilu Islamske zajednice „Preporod“. Evo jednog znakovitog citata: „Samo objavljivanje ‘Parergona’, međutim, prethodno je najavljeno kao što nikada valjda nije najavljen neki prilog u ‘Oslobođenju’. Pored više krupnih i udarnih najava u samom ‘Oslobođenju’, Sušićev feljton je izreklamiran na TV, Radio-Sarajevu, te drugim listovima. (…) Tako po slovu ‘Parergona’ ispada da su vjerske vođe i uglednici muslimana u ovim krajevima još od turskog vremena bili budale, pljačkaši i izdajnici muslimanskog naroda, a naša islamska prošlost ništa drugo do carstvo mraka i gluposti. A po logici takve ocjene i ne može slijediti drugo nego da ti vjerski ljudi nisu uopće sposobni za djela pozitivnog moralnog i ljudskog važenja i za Sušića je stoga, pridavanja značaja rezoluciji El-Hidaje, u kojoj su predstavnici ilmije digli svoj glas protiv ustaških zločina, obični šovinizam.“
U to vrijeme Tito se zatekao u Bugojnu i na televiziji izjavio – „da mu je rečeno da postoji jedna grupa koja radi na razbijanju bratstva i jedinstva i da se sa njom treba energično obračunati“. Slijede godine izmišljanja „panislamizma“ i „fundamentalizma“ u Bošnjaka, a s ciljem da se pokaže kako je to ideologija oko koje se nastoji stvoriti „etnički čista“ Bosna i Hercegovina. U Beogradu je objavljena knjiga Miroljuba Jevtića pod naslovom “Džihad kao moderni rat” u kojoj se islam prikazuje kao opasnost za Evropu. U beogradskim, ali i zagrebačkim novinama, objavljuju se nevjerovatne konstrukcije, o tzv. zelenoj transferzali koja treba da ide od Slavonskog Broda do Teherana. Valja reći da je jedan dio bošnjačkih intelektualaca raskrinkavao ovo bezumlje, poput Mustafe Imamovića koji u svom eseju o panislamizmu, objavljenom u „Odijeku“ 1982, superiorno ismijao ove optužbe. Već iduće godine, kada je otvoren montirani tzv. sarajevski proces protiv Alije Izetbegovića i ostalih, vidjelo se da će medijske izmišljotine o „paniislamizmu“ odnositi i konkretne žrtve. Uslijedit će 1987. afera „Agrokomerc“, kao povod za rušenje najistaknutijeg bošnjačkog političara tog vremena Hamdije Pozderca, koji je nakon podnesene ostavke na funkciju predsjednika Komisije za promjene Ustava SFRJ (koja je branila avnojevske granice) i funkciju podpredsjednika Predsjedništva SFRJ (sljedeći predsjednik Jugoslavije bio bi Pozderac) – pod nejasnim okolnostima umro u aprilu 1988. godine
Dok su optuženi u tzv. sarajevskom procesu još bili u zatvoru, a na poziciji ideološke istine živjela konstrukcija o „zelenoj transferzali“, u Srbiji su se počele buditi njegoševske i andrićevske projekcije prošlosti. A u toj prošlosti bosanski muslimani, tako oklevetani za „fundamentalizam“, za ambiciju da stvore etnički čistu Bosnu i Hercegovinu, automatski su percipirani kao Turci iz srpske mitologije, oni koji hoće da ponovo podjarme Srbe i srpstvo.
Izmišljanje „panislamizma“
U narednih nekoliko godina, nakon Memoranduma SANU, struktuirat će se, u politici i u JNA, na medijima i u kulturi, vladajući sloj ideoloških istomišljenika koji agresivno kadrovski čiste i velikosrpskom projektu prilagođavaju sistem moći. Demonstracija moći te velikosrpske transformacije dogodit će se 28. juna 1989. na Gazimestanu, na obilježavanju 600. godišnjice Kosovske bitke, odakle je Slobodan Milošević poručio: „Šest vekova posle Kosovske bitke, ponovo smo u bitkama. One nisu oružane, mada ni takve nisu isključene“. U kontekstu oživljavanja kosovskog mita, i guranja Bošnjaka u panislamistički kontekst, iz kojeg će da ugnjetavaju „srpske starosjedioce“, ova prijetnja oružanim bitkama odzvonila je kao prijetnja Bošnjacima.
Tih godina događaju se osvećenja crkava, otkopavanja masovnih grobnica iz Drugog svjetskog rata po Bosni i Hrvatskoj, sve je u znaku agresivnog insistiranja da su Srbi u svakom momentu žrtve, i u ratu, i u miru, i u Jugoslaviji, gdje ne žive na jedinstvenom prostoru, pa su ugnjetavani od hrvatskog ustaštva i bošnjačkog „panislamizma“. U organizaciji Srpske pravoslavne crkve, uz prisustvo državnih tv kanala, u jesen i zimu 1990., iz sedmice u sedmicu otvarane su nove jame (Žitomislići, Prebilovci, Pandurica, Jagodnjača, i dr.), vađene i šlafuom sapirane kosti, a javnost je sve to pratila kao centralnu vijest državnih tv kanala. Vrhunac neukusa bio je kada se vladika Filaret s lobanjom u ruci pojavio na televiziji i ispričao kako je to lobanja jedne srpske djevojčice kojoj su muslimani pred majkom odsjekli glavu. Da se radilo o velikosrpskom marketingu govori i podatak da su se u jednu od jama, u jamu Golubnik, u decembru 1990., spustili čelnici SDS-a Radovan Karadžić, Nikola Koljević i nacionalisitčki slikar Milić od Mačve. Kao poseban događaj u nastavcima organizirano je nosanje kostiju kneza Lazara po Srbiji i Bosni i Hercegovini. Ivan Stambolić piše da je „bilo je jasno da te procesije izazivaju i uznemiravaju sve one koji nisu Srbi, pa i one Srbe koji su svesni kuda sve to vodi, ali koji su ostajali nemi”, te dodaje:
Ta kampanja protiv Bošnjaka kulminaciju je doživjela u drugoj polovini 80-tih, posebno u istupima srbijanskih pisaca i orijentalista. Vuk Drašković, koji je svojim romanom „Nož“ zazivao osvjetu nad „Turcima“, u predvečerje genocida govorio je o “bjesomučnoj ofanzivu netolerantnog islama u Bosni, Kosovu, Sandžaku i Hercegovini, o “militantnom islamskom fundamentalizmu”, o „povampirenju šerijatske tradicije“, o „strategiji džihada“, čiji je cilj formiranje islamske države na Balkanu”. Predstavljao je Bošnjake kao „nenarod“, kao „Srbe koji su prešlina islam“, te se otvoreno zalagao za stvaranje tzv. velike Srbije. A kako je u velikosrpskom pojmovniku trebala da izgleda ta tzv. velika Srbija najbolje ilustrira izjava Mirka Jovića, vođe paravojne organizacije „Beli orlovi“, koji je rekao da su oni – „zainteresovani za kršćansku, pravoslavnu Srbiju, bez džamija i nevernika“. Nije li u ovakvim propagandnim preporukama odgovor na masovno i organizirano rušenje džamija i objekata Islamske zajednice na teritoriji pod kontrolom Vojske Republike Srpske?!
Jedan od prominentnijih velikosrpskih intelektualaca tog vremena Dragoš Kalajić, izjavio je da Bošnjaci “ne pripadaju porodici naroda”, jer su “pustinjskog porijekla”. Pri tome s bošnjačke strane nije postojao nikakav konkretan povod da bi se ovakve masmedijske uvrede mogle tumačiti kao neka reakcija, izuzev ako to nije bila reakcija na spoznaju da se ta tzv. velika Srbija mora suočiti sa bosanskom državnošću i bošnjačkom samobitnošću. Kalajić je poslije izjavljivao, poput hrvatskog predsjednika Franje Tuđmana, “da srpski narod u Bosni i Hercegovini, braneći svoju slobodu od islamske opasnosti, brani takođe Evropu i Evropljane”. U beogradskim medijima su se pojavljivale konstrukcije da Njemačka pomaže formiranje „islamske tvrđave usred Evrope“, u kojoj će biti „zbrisani Srbi“, a čime se nastojala uspostaviti populistička emotivna paralela prema nacističkim zločinima nad Srbima u Drugom svjetskom ratu. No, ove propagandne konstrukcije nisu bile nekotrolisani izljev ludosti i ekstremizma, već rezultat sistema, a o čemu svjedoči i podrška vodećeg glasila JNA „Narodne armije“, koja je u jednoj analizi tvrdila da „Muslimani namjeravaju formirati islamsku državu, koja bi navodno obuhvatala Bosnu i Hercegovinu, južnu Srbiju (Kosovo), Makedoniju, Grčku, Bugarsku i Albaniju“.
Kao što su srpski književnici (Dobrića Ćosić, Vuk Drašković, Antonije Isaković, Vojislav Lubarda, Matija Bećković, Brana Crnčević i drugi), okupljeni oko Udruženja književnika u Francuskoj 7 i SANU, imali svoju ulogu u podstrekavanju genocida nad Bošnjacima, tako su i srpski orijentalisti bili zaduženi da objasne kao su muslimani u u Bosni ostaci jedne strane civilizacije. Darko Tanasković, kaže da postoji “ekonomski, diplomatski i posebno demografski džihad”, uperen i protiv Balkana i protiv zapadne Evrope, a iz čega proizilazi da je genocid način da se zaustavi taj „demografski džihad“. Miroljub Jevtić ide još dalje pa predviđa da će „Muslimani formirati srednjovjekovnu državu, jer su po njemu „nesposobni za koegzistenciju“.
Srpska pravoslavna crkva je bila glavno duhovno uporište platformi koja je kreirana na relaciji SANU – Udruženje književnika Srbije. Nije tu bilo nikakve mimikrije ili prenesenih značenja, jer se otvoreno govorilo da su Bošnjaci strano tijelo u Bosni, a „Srbi starosjedioci“. Konkretno, patrijarh Pavle je propovijedao da su Bošnjaci „stigli sa otomanskim osvajačima“, te da sada žele obespraviti kršćane. Ustvrdio je da „Kur’an propovijeda sveti rat kao sredstvo za proširenje vjere“. Zvorničko-tuzlanski episkop Vasilije je prepoznao opasnost: “Mi Srbi vrlo dobro znamo da za jedan određeni dio Muslimana vrijedi pravilo: što više ubiju nevjernika, bliži su nebesima”. Dragan Terzić, glavni i odgovorni urednik „Pravoslavlja“, je pisao da bosanski Srbi “ne žele da žive u džamahiriji i da bi oni pod vlašću mudžahedina imali isti status koji imaju hrišćani u islamskim zemljama, tj. bili bi robovi, što su već iskusili tokom petovekovne islamske okupacije”.
Već 15. oktobra 1991, lider bosanskih Srba Radovan Karadžić je najavio mogući nestanak jednog naroda, kao ishod navodne antisrpske bošnjačke politike, a što je genocid nad Bošnjacima legitimiralo kao svršen čin, bez krivice. Dotad je dominantna većina Srba bila inficirana velikosrpskom propagandom i vjerovanjem kako je suverenitet Republike Bosne i Hercegovine okvir za „panislamsku državu“, zbog čega Srbi imaju pravo da se brane od Bošnjaka kao „pustinjskog naroda“, koji su svakako u Bosnu „stigli sa otomanskim osvajačima“.
Za razliku od velikosrpske genocidne agresije, velikohrvatska agresija na Bosnu i Bošnjake nije imala historijsku genezu, već se izrodila kao plan prvog hrvatskog predsjednika Franje Tuđmana, koji je sa srbijanskim predsjednikom Slobodanom Miloševićem, u Karađorđevu, marta 1991., dogovorio podjelu Bosne i Hercegovine. No, velikohrvatska agresija je iz Beograda preuzela one islamofobijske propagandne obrasce, u kojima su Bošnjaci, zbog svoje islamske vjeroispovijesti, predstavljani kao strano tijelo i opasnost za Evropu. Hrvatski predsjednik Tuđman je u više navrata ponovio da je Hrvatska „predziđe kršćanstva“, čime je nastojao da hrvatsku agresiju opravda navodnom odbranom Evrope od tzv. militantnog islama. Valja primijetiti da su i velikosrpska i velikohrvatska propaganda, uz naklonost međunarodnog faktora, dugo uspijevali projicirati krivu sliku o karakteru rata u Bosni i Hercegovini. U osnovi ovog problema je nespremnost prevashodno srpske elite, a djelomično i hrvatske, da prihvate nacionalnu i vjersku posebnost bošnjačkog naroda, čiji je opstanak uslovljen opstankom Bosne i Hercegovine, jednako kao što je opstanak Bosne i Hercegovine uslovljen opstankom Bošnjaka. Taj prostor uzajamnosti je apsolutno tijesan za velikosrpsku i velikohrvatsku ideju, i za ekstremističko nastojanje da se u bošnjačkom vjerskom identitetu nađe opravdanje za negaciju bosanske državne i bošnjačke narodne posebnosti. Jedno isključuje drugo, s tim što iza velikodržavnih projekata Srbije i Hrvatske stoji ideja genocida nad Bošnjacima, a iza opstanka Bošnjaka stoji ljudsko pravo na život i dostojanstvo.
Broj 331, 4. I 2013.